یک مدل پیشنهادی برای تحقق شعار ITU 2014 " باند پهن برای توسعه پایدار"
چکیده
امروزه نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات از نقش توانمدساز بودن به نقش زیرساخت بودن ارتقاء یافته است و توسعه یک جامعه را بدون آن نمیتوان تصور کرد. میتوان گفت امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات زمینه ساز توسعه پایدار است. از این منظر، فناوری اطلاعات و ارتباطات یکی از راهکارهای مهم برای اصلاح سبک زندگی و بهبود کیفیت زندگی مردم جامعه است. در این میان با افزایش ضریب نفوذ فناوری اطلاعات و ارتباطات در یک جامعه، نیاز به پهن باندتر شدن زیرساختهای ارتباطی و اطلاعاتی امری بدیهی محسوب می شود. از این دیدگاه، در قرن حاضر ارتباطات پهن باند زیرساخت توسعه پایدار در یک جامعه اطلاعاتی هستند که بستر بهبود کیفیت و سبک زندگی، تحول اقتصادی و افزایش بهره وری را فراهم میکند. لذا این مقاله با ارائه یک مدل مفهومی به تیین نقش این گونه فناوری ها در توسعه پایدار یک جامعه می پردازد.
1-مقدمه
امروزه شکی نیست که فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) لازمه توسعه پایدار[2] کشورها است. در عصر کنونی کشورها قادر نخواهند بود صرفاً با تکیه بر مواد اولیه یا حتی صنعت، از اقتصاد، آموزش و فرهنگ پایداری برخوردار شوند، بنابراین تمام تلاش خود را در جهت توسعه این فناوری به کار بستهاند چرا که پایدار بودن توسعه یک جامعه که مبتنی بر فناوری، ارتباطات و اطلاعات است موجب پیدایش یک روند توسعه مستمر و متوازن خواهد شد که نتایج آن ماندگارتر از توسعه مقطعی است. پس می توان گفت توسعه پایدار یک جامعه، مرهون توسعه زیر ساخت های ارتباطی و اطلاعاتی است. در جامعهای که بر مبنای توسعه پایدار،به دنبال رشد همه جانبه خود است، مردم بدون وجود شبکه های ارتباطی پهن باند قادر به رفع نیازهای خود از جمله تجارت، آموزش، تفریح و سرگرمی نخواهند بود. زیرا جامعه پیشروی آنها یک جامعه شبکهمحور است.
از شبکههای انسانی و شبکههای اجتماعی گرفته تا شبکه های دیجیتالی.در چنین جامعهای قدرت در میان مردم از طریق مشارکت های دیجیتالی شکل میگیرد. در چنین جامعهای فاصله میان عوام و خواص کاهش می یابد و دسترسی به خواص یک جامعه به صورت شبانهروزی میشود. در چنین جامعهای از انحصار علم، تخصص و اطلاعات در یک گروه خاص کاسته میشود و اهمیت عقل جمعی بیشتر از عقل فردی میشود.در چنین جامعهای اقتصاد، دانش بنیان میشود و در خدمت بهبود کیفیت زندگی انسانها و تحقق یک جامعه ارزشمدار گام بر میدارد. در چنین جامعهای بر محیط زیست ظلم کمتری شده و در مسیر پیشرفت، به آن نیز بها داده میشود. در چنین جامعهای حق دسترسی به منابع اطلاعاتی، حق ذخیره اطلاعات، برخورداری و عرضه اطلاعات ، عمومیتر می شود و نظارت اجتماعی از طریق مبادلهی اطلاعات مردمی انجام میگیرد.
پژوهشها نشان داده است که توجه به فناوری اطلاعات و ارتباطات در بهبود کیفیت زندگی مردم موثر بوده است.همچنین متغیرهای اطلاع رسانی در باب کمک به بازاریابی محصولات کشاورزی، گسترش صنعت گردشگری، حذف واسطهها، ایجاد فرصتهای اقتصادی، تولید درآمد روستاییان، افزایش بهرهوری تولید، آموزش موردنیاز و کاربردی کشاورزی روستاییان و آموزش بهداشتی روستاییان بر بهبود کیفیت زندگی تأثیر دارد.به عنوان مثال، با کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات، امکان هوشمندسازی و بهینهسازی صنایع آلاینده کشاورزی و صنعتی فراهم میشود و نتیجه این بهسازی کاهش آلودگیهای زیست محیطی خواهد بود.
با توجه به مطالب مذکور این مقاله با تمرکز بر روی نقش فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی پهن باند مبتنی بر فیبر نوری، اقدام به تیین ارتباط این نوع از فناوری با توسعه پایدار میکند. لذا این مقاله بهصورت زیر سازماندهی خواهد شد: پس از مقدمه، در بخش دوم مفهوم توسعه پایدار مبتنی تشریح میشود. تمرکز بخش سوم بر روی نقش ICT در توسعه پایدار است.بخش چهارم به تبیین نقش ارتباطات پهن باند مبتنی بر فیبر نوری در توسعه پایدار می پردازد.در نهایت در بخش پنجم از مطاب مذکور جمع بندی و نتیجه گیری می شود.
2-توسعه پایدار
توسعه پایدار اولین بار در کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه در سال 1987 میلادی مطرح شد. سرمنشاء طرح این موضوع، دغدغه های برخاسته از مسائل زیست محیطی بود که به علت پیشرفت های صنعتی پدید آمده بودند. این عبارت در مسیر تکامل خود به این مفهوم رسید که توسعه پایدار رشدی است اقتصادی و اجتماعی که عدالت و امکانات زندگی برای تمامی مردم جهان و تمامی نسلها بدون تخریب بیش از پیش ظرفیت و منابع طبیعی محدود جهان به همراه داشته باشد.
بعضی از تعاریف توسعه پایدار عبارتند از:
· توسعه پایدار یعنی توسعه متوازن، متعادل و همزمان در سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی.
· توسعه پایدار یعنی بهبود کیفیت زندگی انسانهایی که از ظرفیت های اکوسیستمهای اطرافشان استفاده میکنند.
· توسعه پایدار دستیابی به توسعه اقتصادی و اجتماعی در مسیری که منابع طبیعی یک کشور را تهی نکند
توسعه پایدار نیازمند توسعه عوامل زیر است:· سیاستگذاری، استراتژی ها و طرح های اجرایی مناسب
· توافق نامه های موسسه ای
· آگاهی عمومی، اطلاع رسانی و فرهنگ سازی مناسب
· مکانیزم های مالی مناسب
· ظرفیت سازی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و علمی
· گسترش فناوری های پاک
· تولید و توسعه دانش محور
بدیهی است دانش و فناوری نیروهای اصلی و اولیه توسعه پایدار هستند و موجب ایجاد تغییر در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی یک جامعه میشوند. بنابراین موفقیت توسعه پایدار وابسته به نقشآفرینی فناوری هم در توسعه و هم در پایدارسازی این توسعه است. فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز بهعنوان یکی از نیروهای اصلی و اولیه توسعه پایدار به دنبال پایدارسازی این نوع توسعه از طریق افزایش سرعت و قدرت پاسخگویی پاک و مستمر به نیازهای جامعه است.
3- نقش ICT در توسعه پایدار
با توجه به شکل 1 نقش ICT در توسعه پایدار یک جامعه را می توان در قالب جدول 1 نشان داد:
جدول 1 – نقش ICT در توسعه پایدار
| | اقتصادی | اجتماعی-فرهنگی | زیست محیطی | حاکمیتی |
| روند موثر | تجاریسازی | اجتماع سازی | پاک سازی | دیجیتالیسازی |
| مصداق | · حرکت از اقتصاد سنتی به اقتصاد دیجتالی و اقتصاد دانش بنیان | · حرکت از شبکه اجتماعی به مشبک اجتماعی[1] و قدرت اجتماعات آنلاین | · حرکت به سمت فناوری اطلاعات و ارتباطات پاک | · حرکت به سمت دولت الکترونیک |
| تاثیر ICT | · گسترش اقتصاد دیجیتالی · گسترش تجارت الکترونیکی · گسترش تولیدات و صادرات غیرنفتی · گسترش بازارهای دیجیتالی نوین · فضاها، بسترها، خدمات بانکداری الکترونیکی | · تسهیل و انعطاف پذیری بیشتر در روابط اجتماعی · تسهیل زندگی محلی و جهانی · تغییر در سبک زندگی · افزایش کیفیت زندگی · تغییر در سبک کاری · تغییر در تفریحات و سرگرمی ها · تغییر در علم آموزی و تجربه اندوزی · تقویت خرد جمعی و جمع سپاری امور در بستر شبکه ها · اصلاح الگوی مصرف | · آگاهی و نظارت مستمر بر محیط زیست · مشبک هوشمند[2] و مدیریت بهینه بر روی انرژی های تجدیدناپذیر · سیستمهای کنترل و نظارت آنلاین و لحظه ای در مدیریت پسماندهای شهری | · گسترش خدمات دولت الکترونیک · گسترش شبکه سلامت و خدمات الکترونیکی در بستر این شبکه · گسترش شبکه اطلاعات[3] و خدمات اطلاعاتی، آموزشی و دانشی در بستر این شبکه · خدمت رسانی به روستاها · تسهیل اجراییسازی شبکه نوآوری و جمع سپاری مسائل به نخبگان پراکنده در سرتاسر جهان |
4- نقش ارتباطات پهن باند مبتنی بر فیبر نوری در توسعه پایدار
همانطور که گفته شد فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش و جایگاه مهمی بر روی پایداری و ثبات اقتصادی و اجتماعی یک جامعه دارد. این امر از طریق اقدامات زیر محقق می شود:
· فراهم کردن زیرساخت ICT و امکان دسترسی به خدمات الکترونیکی در مناطق با درآمد کم و توسعه نیافته
· توسعه سواد دیجیتالی و کاهش شگاف دیجیتالی (فاصله دسترسی به فناوری)
· آموزش الکترونیکی، سلامت الکترونیکی، دولت الکترونیکی و تجارت الکترونیکی برای مناطق توسعه نیافته و در حال توسعه
· افزایش آگاهی در موضوعات اخلاقی و اجتماعی
همچنین مقوله فناوری اطلاعات و ارتباطات پاک[6]با محور قرار دادن محیط زیست سعی در پایداری و ثبات زیست محیطی در توسعه پایدار دارد. فناوری اطلاعات و ارتباطات پاک اشاره به کاهش اثرات منفی و مخرب زیست محیطی تجهیزات ICT توجه ویژه میکند. این امر از طریق اقدامات زیر محقق می شود: · مجازی سازی تجهیزات
· بازیافت مواد
· طراحی برای تفکیک قطعات
· مدیریت انرژی
· بهسازی صنایع آلاینده و تغییرات سیستمی به علت استفاده از ICT که موجب کاهش مصرف مواد و انرژی می شود
· هوشمندسازی ماشین آلات صنعتی و بروز رفتارهای هوشمندانهتر از آنها
· استفاده از ICT برای حل چالش های زیست محیطی
· تغییر در ساختارها و الگوهای رفتاری مخرب
· کاهش اثرات ICT بر روی آب و هوا و اکوسیستم طبیعت
· بهینه سازی و حفظ با استفاده از کامپیوترها
· تغییرات اجتماعی و رفتاری نامناسب مردم به علت استفاده از ICT
· فرهنگ سازی و اطلاع رسانی برای حفظ محیط زیست
همه موارد مذکور، بر گسترش فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی تاکید دارند. زیرا این فناوریها بهدلیل کاربریهای مختلف در حوزههای سلامت، اجتماع، علم، آموزش، فرهنگ، اقتصاد میتوانند نقش بهسزایی در حل چالشهای پیشروی توسعه یک کشور داشته باشند و امکان هدایت بهینهتر سرمایههای مادی، معنوی و انسانی را در جهت بهبود کیفیت زندگی، رونق اقتصادی، گسترش جامعه اطلاعاتی، تولید مردم نهاد، اقتصاد دانش بنیان، نوآوری باز و اصلاح سبک زندگی فراهم آورند. در همین راستا پر واضح است تقاضا برای تولید، پردازش و مصرف اطلاعات در جامعه بالا می رود و نیاز به زیرساختهای چابکتر و وسیع تر پررنگتر می شود. زیرا توسعه، ترویج و رونق این کاربریها مستلزم انتقال، جمعآوری، ذخیرهسازی پردازش و انتشار دادهها خواهد بود. مجموعه مطالب مذکور در مدل مفهومی شکل 1 نشان داده شده اند.
شکل 2– مدل مفهومی نقش زیرساخت پهن باند مبتنی بر فیبر نوری در توسعه پایدار
امروزه شکی نیست که یکی از اجزای کلیدی توسعه پایدار، زیرساختهای ارتباطی پهن باند آینده نگرانه همچون شبکه فیبرنوری هستند. مطالعات نشان می دهد یکی از دلایل توسعه یافتگی کشورهای فراصنعتی توجه آنها به فناوری های ارتباطی پهن باند (همچون شبکه پهن باند مبتنی بر فیبر نوری) است. این فناوری با استفاده از انتقال نوری، سرعت و حجم انتقال داده را در مقایسه با سایر فناوریها به شدت بالا می برد. فیبر نوری با فراهم کردن امکان انتقال داده های حجیم[7] در شبکههای حجیم[8] تبدیل به یک ستون فقرات حیاتی برای شبکههای اطلاع رسانی و جامعه اطلاعاتی شده است. این ستون فقرات حیاتی امکان ارتباطات زندهتر، باکیفیتتر و چندرسانه ای را فراهم کرده است و از این رهگذر کیفیت تجربه زندگی افراد جامعه را بهبود بخشیده است (شکل 3). شکل 3– ستون فقرات پهن باند یک جامعه اطلاعاتی از منظر ICT
در همین راستا، امروزه پهنای باند به عنوان یک مولفه زیرساختی برای گسترش جامعه اطلاعاتی شناخته میشود. پهنای باند وسیع مبتنی بر شبکههای آیندهنگرانه[9] (همچون شبکههای FTTx) یکی از پیشنیازهای گسترش جامعه اطلاعاتی و حرکت یک جامعه از ارتباطات و خدمات تکرسانهای به ارتباطات و خدمات چندرسانهای و همچنین تقویت سواد اطلاعاتی و سواد دیجیتالی است. لذا چنین شبکههایی بطور غیرمستقیم به بهبود شاخص کیفیت زندگی، تغییر در سبک زندگی و کیفیت تجربه افراد جامعه کمک قابل توجهی میکنند. بعضی از این تاثیرات عبارتند از: · فراهم کردن بستر خدمت رسانی همه جا حاضر[10] در حوزه سلامت، تجارت، آموزش و سایر حوزه ها · کمک به گسترش بهره برداری از خرد جمعی در حل مسائل جامعه
· کمک به کاهش هزینه تمام شده کالا
به بیان دیگر می توان نقش شبکه های دسترسی پهن باند فیبر نوری در توسعه پایدار را به صورت زیر تشریح کرد:
1. افزایش عدالت اجتماعی از طریق فراهم کردن فرصتهای برابر بدون در نظر گرفتن محدودیتهای مکانی و زمانی
2. کاهش ضریب شکاف دیجیتالی در زیرجوامع و خردهفرهنگهای کشور
3. گسترش بازارهای دیجتالی نوین و فراهم کردن فرصتهای تجاری بیشتر
4. کمک به کاهش مصرف منابع زیرزمینی و سوختی برای رفع نیازهای اجتماعی مردم
5. پیدایش صنایع جدید و کارآفرینی منتج از آنها
6. افزایش سرعت تولید دانش و تبدیل دانش به فناوری و محصول
7. کاهش محدودیت های مکانی و زمانی دانشورزان و کارآفرینان یک جامعه
8. کمک به تولید و صادرات کالاهای غیرنفتی
به عنوان مثال، یکی از مهمترین ابتکارات مبتنی بر زیرساخت فیبرنوری کشور مالزی ، ایجاد MSC [11]بوده است. MSC در حقیقت یک هاب است که به منظور توسعه محصولات و خدمات چندرسانهای راهاندازی شده و دارای یک چارچوب قانونی مشخص و زیرساختهای نسل آینده مخابراتی است. این کریدور فرصتهای بسیاری را در اختیار شرکت های خارجی در حوزه ICT بهویژه در رابطه با کدنویسی، برونسپاری و ارائه تسهیلات لازم جهت تولیدات محلی قرار داده است. MSC به نوعی یک منطقه ویژه فناوری است که در فضایی به مساحت 750 کیلومتر مربع (15 کیلومتر عرض و 50 کیلومتر طول) قرار میگیرد. این کریدور با نزدیکی به فرودگاه بین المللی، یک پارک فناوری و دو شهر هوشمند تازه تاسیس، فرصتی مناسب برای سرمایهگذاری و کارآفرینی شرکتهای حوزه ICT محسوب می شود.این مناطق توسط یک شبکه فیبرنوری با پهنای باند 5/2 تا 10 مگابایت بههم متصل شدهاند. منطقه MSC در شیوهی تجارت مالزی با مناطق دیگر دنیا بهخصوص با شرکتهای در حال توسعه نقش مهمی دارد. کشور مالزی به این نتیجه رسیده است که در آینده توسعه پایدار در لایه زیرساخت و ستون فقرات ICT، مبتنی بر زیرساخت های فیبر نوری شکل خواهد گرفت. همچنین شرکت استوکب وابسته به شهرداری شهر استکهلم در کشور سوئد از سال 2003 میلادی به بعد، در راستای اجراییسازی طرح توسعه این شهر و با انگیزه بهبود کیفیت زندگی مردم شهر با کمک ICT، اقدام به توسعه زیرساخت فیبر نوری شهری (FTTx) بهصورت بیطرفانه، مساوی و باز[12] کرد. این شرکت با هدف کاهش هزینههای فراهم کنندگان محصولات و سرویسهای ICT ، رونق اقتصاد دیجیتالی شهر و پیشگیری از آثار زیست محیطی نشات گرفته از فعالیتهای حفاری در شهر اقدام به ایجاد و عرضه شبکه فیبر نوری به متقاضیان میکند. این شرکت به دنبال تامین اتصال فیبر همهجاحاضر و تحقق یک جامعه اطلاعاتی برای همه مردم شهر است. کشور مالاوی در جنوب آفریقا با رویکرد توسعه پایدار مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات از دهه 1990 میلادی برنامهای را تحت عنوان برنامه SDNP [13]شروع کرد. یکی از پروژههای مرتبط با این برنامه پروژه فیبر نوری ESCOM [14] است که با هدف ارائه ارتباطات پهن باند با استفاده خطوط و تیرهای برق و تشکیل ستون فقرات ارتباطی مبتنی بر فیبر نوری از سال 2008 میلادی شروع به اجرا شد. همچنین یکی از اهداف این پروژه اتصال میان مراکز تولید برق با رویکرد مشبک هوشمند بود. 5- جمع بندی و نتیجه گیری
نتیجه توسعه پایدار مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات پهن باند باید به جامعه اطلاعاتی، رونق اقتصادی، بهبود کیفیت زندگی، اصلاح سبک زندگی، خلاقیت و نوآوری و تولید دانش بنیان ختم شود تا از رهگذر این موارد یک جامعه بتواند بر مدار ارزش های بنیادین بهبودیافته خود شکل بگیرد و ادامه حیات دهد.
از آنجایی که یک جامعه اطلاعاتی بزرگ، داده بزرگ تولید، پرداش و مصرف می کند لذا بدیهی است این داده های بزرگ باید در شبکه بزرگ منتقل شوند. فناوری ارتباطات فیبر نوری بهعنوان یکی از فناوریهای فوق پهن باند و سازگار با محیط زیست میتواند نقش قابل توجهی در توسعه پایدار چنین جامعهای داشته باشد. به بیان دیگر، امروزه دادههای حجیم، شبکههای حجیم و دسترسی باز و همهجاحاضرهمگی نیازمند زیرساختهای انتقال داده پهن باند هستند و ارتباطات مبتنی بر فیبر نوری میتواند چنین زیرساختی را فراهم کنند.
مراجع
[1] صائبی،نسترن ، نگاهی به صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات در مالزی: دروازه یی رو به دنیای آینده، روزنامه اعتماد، شماره 1702 ، صفحه 12، خرداد 1387.
[2] رحمانی محمد، راهبردهای فناوری اطلاعات در توسعه پایدار روستایی، گروه پژوهشی اقتصاد، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک، پژوهشنامه 14، 1388.
[3] ICT for Sustainable Development, Connect Arab Summit 2012, ITU 2012.
[4] R. Tongia, Reducing One Aspect of the Digital Divide-Connectivity (Introducing the FiberAfrica Proposal–a Leapfrog Open Access Network), Carnegie Mellon Universiity, ITU-D ICT Applications and Cybersecurity Division, ITU, 2005.
[5] A. Abdoullaev, A Smart World: A Development t Model for Intelligent Cities , The 11th IEEE International Conference on Computer and Information Technology (CIT-2011) & The 11th IEEE International Conference on Scalable Computing and Communications (ScalCom-2011), 2011.
[6] F. Seirafi, B. Maashkar, F. Noughani, The role of Optical Fiber to Accelerate Progress in Developing Countries, World Academy of Science, Engineering and Technology , Vol:6 , 2012.
[1] Information and communications technology [2] Sustainable Development [11] Multimedia Super Corridor [13] Malawi Sustainable Development Network Programme (SDNP) [14] ESCOM (Electricity Supply Cooperation of Malawi) Fibre Optic project